Czym jest słuch fonematyczny?

Słuch fonematyczny pozwala na rozróżnianie najmniejszych elementów mowy. Dobrze ukształtowane pod tym względem dziecko rozpoznaje pojedyncze wyrazy i potrafi rozdzielić je na sylaby, spółgłoski czy samogłoski. Posiada również zdolność uchwycenia kolejności zgłosek w wyrazach oraz umie je zróżnicować. Jeśli tak nie jest, pojawia się u niego problem z rozróżnianiem głosek dźwięcznych lub bezdźwięcznych, a także nie słyszy różnicy między np.:

• „c” oraz „ć”,
• „a” oraz „o”
• „t” oraz „d”,
• „k” oraz „g”,
• „s” oraz „sz”
• „p” oraz „b”,
• „w” oraz „f”.

W takim przypadku nie wie, czy usłyszał np.:

• „Tomek” czy „domek”,
• „półka” czy „bułka”,
• „pąki” czy „bąki”,
• „asy” czy „osy”,
• „szale” czy „sale”,
• „kasa” czy „kasza”.

Dodatkowo może mieć problem ze słowami, które zbudowane są z innego wyrazu, np.: „butelka”, „sałata” czy „podróże”.

Kształtowanie słuchu fonematycznego jest zatem niezwykle ważne. Dziecko, które cierpi na Centralne Zaburzenie Przetwarzania Słuchowego nie rozpoznaje oraz nie posiada zdolności interpretowania dźwięków, w tym dźwięków mowy. Z tego powodu ma trudności ze zrozumieniem poleceń, z nauką języków obcych, wierszy czy formułek na pamięć, a także może mieć problemy z czytaniem całych wyrazów oraz poprawnym pisaniem ze słuchu.

Ćwiczenia wspierające prawidłowe kształtowanie się słuchu fonematycznego u najmłodszych

Wszystkie przedstawione ćwiczenia możesz wykonywać ze swoim dzieckiem samemu. Pamiętaj, że są one formą zabawy.

• Maluch w drugim roku życia bardzo lubi naśladować rozmaite, usłyszane dźwięki. Warto zatem wykorzystać to i zorganizować prostą zabawę, która skutecznie wspiera kształtowanie się słuchu fonematycznego. Polega ona na zachęceniu dziecka do naśladowania głosów wydawanych przez zwierzęta („hau-hau”, „miau”, „muuu” itp.) lub pojazdy („ciuch-ciuch”, „brum-brum”, „io-io” itd.).
• Dwuletnie dziecko potrafi rozróżniać głoski. Nawet takie, których jeszcze nie umie wymówić. Jeśli ma jednak problemy z ich identyfikacją, warto wykonywać z nim ćwiczenie polegające na rozróżnieniu pojedynczych fonemów. Zacznij od najprostszych: „a – t”, „u – m”, „b – r”. Maluch, który wielokrotnie usłyszy te dźwięki, nauczy się je rozróżniać.
• Kolejne ćwiczenie dla najmłodszych – które Tobie polecam – polega na pokazaniu, jak brzmią różne odgłosy z otoczenia (zwierząt, pojazdów, instrumentów czy też pukania do drzwi, dzwonka lub stukotu butów) oraz obrazków. Dziecko musi umieć je dopasowywać i identyfikować.
• Dobrym pomysłem na doskonałą i prostą zabawę jest zachęcenie dziecka do odtwarzania usłyszanych, krótkich melodii przy pomocy wystukiwania czy wyklaskiwania.

Ćwiczenia dla starszych dzieci, które pomogą w kształtowaniu ich słuchu fonematycznego

• Bardzo lubianą przez dzieci zabawą jest również słuchanie i odgadywanie dźwięków. Możesz ją przeprowadzić w bardzo prosty sposób. Najpierw pokazujesz swojemu maluchowi, to jaki dźwięk wytwarzają np. talerze, szklanki, pokrywki od garnków, klucze, stukanie w drewno itp. (możliwości są niemal nieograniczone – można odtwarzać rozmaite dźwięki również z komputera). Następnie dziecko musi się odwrócić lub zamknąć oczy i odgadywać co wydaje taki dźwięk. W ten sposób możecie bawić się też podczas spaceru – odgadując rozmaite dźwięki, takie jak szum wiatru, skrzypienie śniegu czy łamanie patyka, a także z innymi dziećmi, które muszą rozpoznawać swoje głosy.
• Aby urozmaicić powyższą zabawę i trochę ją utrudnić można dodać takie elementy, jak zachęcenie dziecka do odgadywania czy dany dźwięk był wysoki („cienki”), czy niski („gruby”), a także czy był długi, czy krótki.
• Doskonałym pomysłem na ćwiczenie, które możesz zorganizować wszędzie (podczas jazdy samochodem, spaceru czy robienia obiadu) jest zabawa polegająca na rozpoczynaniu i kończeniu prostych wyrazów dwusylabowych. Polega ona na tym, że zaczynasz mówić jakieś słowo a dziecko musi je dokończyć. Np.: „ko-ło”, „so-wa”, „zu-pa”, „lo-dy”, „ra-no”, „ża-ba”, „fa-la”, „sa-la”, „ki-no”, „wo-da” itp.
• Następne proponowane i popularne ćwiczenie, które możesz przeprowadzić w rozmaitych okolicznościach jest gra słowna polegającą na znajdowaniu wyrazów, które zaczynają się na taką głoskę, na którą skończył się poprzedni wyraz. Jeśli zaczniesz zabawę od słowa „samochód”, to Twoje dziecko będzie musiało wymyślić słowo na literę „d” itd. Np.: „samochód – dywan – nurek – kwiat – tornister – radio”.
• Kolejna zabawa ma wpływ na rozwijanie umiejętności rozdzielania wyrazów pojawiających się w zdaniu. Polega ona tym, że wypowiadasz jakieś zdanie a Twoje dziecko musi podskoczyć tyle razy ile było w nim użytych wyrazów lub narysować tyle samo kółek.

Trudniejsze ćwiczenia wspierające kształtowanie słuchu fonematycznego

• Nieco trudniejszym ćwiczeniem może okazać się gra w odnajdywanie głosek, którymi różni się dana para wyrazów. Polega ona na tym, że wypowiadasz dwa słowa a dziecko musi odgadnąć jakie to literki. Możesz zacząć od łatwiejszych wyrazów, np.: „karty-narty”, „pan-pas”, „kaczka-taczka”, „młot-płot”, „palec-walec”, a następnie przejść do trochę bardziej wymagających, takich jak: „łapka-ławka”, „kocioł-kozioł”, „kromka-kropka”, „bucik-budzik”.
• Polecam również ćwiczenie, w którym dziecko musi wyodrębnić osobne słowo lub słowa składające się na dany wyraz, który wypowiesz. Np.: narkoza (koza), malina (lina), torba (tor), serwatka (ser), makowce (mak i owce), kotlina (kot i lina), tatarak (tata i rak), rajstopy (raj i stopy).
• Następnym ćwiczeniem jest podkreślanie konkretnych wyrazów. Aby je zrealizować dziecko powinno umieć już czytać. Zabawa polega na podkreślaniu słów „syczących” czerwoną kredką oraz wyrazów „szumiących” niebieską. Np.: sok, proszek, parostatek, pszenica, dopasowanie, puszka itd.
• Kolejne proponowane ćwiczenie ma na celu doskonalenie koordynacji wzroku ze słuchem fonematycznym. Polega ono na rozwiązywaniu działań na literach i sylabach, na wzór działań matematycznych. Np.: pod + łowi – wi + gar – i = podłoga albo z + al – l + słoń – ń + na = zasłona lub pol – l + d + róża – a + równik – rów = podróżnik.

Wszystkie ćwiczenia, które przedstawiłam różnią się pod względem zaawansowania. Można je zatem wykonywać z dziećmi w różnym wieku. Takie zabawy są skutecznym wsparciem w kształtowaniu słuchu fonematycznego u Twojego dziecka.

Jak w przypadku każdych ćwiczeń, również tu bardzo ważna jest systematyczność i regularne ćwiczenia.
Jeśli uważasz, że ten artykuł jest przydatny, koniecznie podziel się nim z innymi rodzicami!